Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ilısu Baraj Göl alanında kalacak tarihi ve kültürel varlıklar için çalışmalar gerçekleştiriyor. Bu doğrultuda Orman ve Su İşleri Bakanlığı, bin tonluk tarihi Zeynel Bey Türbesi'ni Türkiye'de ilk defa uygulanacak proje ile 2 kilometre taşıyarak, baraj göl alanından çıkaracak.

Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) en önemli tesislerinden biri olan Ilısu Barajı tamamlandığında gövde dolgusu, enerji üretimi ve oluşturacağı göl bakımdan Türkiye'nin ve dünyanın en büyük barajlarından biri olacak. 11 milyar metreküp su depolayacak Ilısu'nun göl alanında kalacak kültürel varlıkların taşınması da büyük önem arz ediyor. Ilısu Barajı inşaatının simge projelerinden biri olan Zeynel Bey Türbesinin taşınması da kültürel varlıklara verilen önemin ve gösterilen hassasiyeti kanıtlıyor. Bu doğrultuda bin tonluk tarihi türbe, Türkiye'de ilk defa uygulanacak projeyle 2 kilometre taşınarak baraj göl alanından çıkarılacak.

Yukarı Şehir büyük oranda baraj sularından etkilenmeyecek

Hasankeyf'te yer alan tarihi ve kültürel varlıklar, 40 hektarı kapsayan ve Aşağı Şehir olarak isimlendirilen alan ile 23 hektarı kapsayan ve Yukarı Şehir olarak isimlendirilen alanda bulunuyor. Hasankeyf Yukarı Şehir alanında yer alan kültürel varlıkların yüzde 80'inden fazlası Ilısu Projesi'nin maksimum su kotundan etkilenmeyecek, dolayısıyla sular altında kalmayacak. Ilısu Projesi'nin maksimum su kotundan etkilenmeyecek olan Yukarı Şehir, bu alanın yeniden düzenlenmesi ile birlikte içindeki kültürel varlıkların sergileneceği bir "Arkeolojik Park ve Açık Hava Müzesi" olarak hizmete sunulacak.

İlçedeki kültürel varlıklar ve buluntuların önemli bir kısmı bu parkta sergilenecek, kapalı müze, açık hava müzesi, turistik eşya satış alanı, mesire yerleri, yeşil alanlar, yönetim binası ve ulaşım yolları da bu park alanı içerisinde bulunacak. Alan, özgünlüğüne herhangi bir zarar verilmeden bir açık hava müzesi olarak tasarlanıyor.

Bölge, kültür ve turizm açısından bir cazibe merkezi haline gelecek

Barajdan etkilenmeyen Yukarı Şehir'de onlarca mezar, türbe, köşk, tarihi konut, bir tarihi cami, saray ve yüzlerce mağara bulunuyor. Mevcut durumda bakımsız halde bile pek çok ziyaretçiyi kendisine çeken eserlerin, uygun bir çevre düzenlemesi ve çağdaş bir müzecilik anlayışıyla arkeolojik park içinde sergilenmesiyle beraber bölge kültür ve turizm açısından bir cazibe merkezi haline gelecek. Kültürel varlıklarının gelecek kuşaklara aktarılması maksadıyla korunması ya da taşınması ile alakalı yapılan bütün çalışmalar, uluslararası koruma ilkeleri doğrultusunda ulusal ve uluslararası uzman ve akademisyenler ile birlikte geliştirilen projeler ile Bölge Koruma Kurulunun onayı dahilinde yürütülüyor.

Türbe için bütüncül taşıma yönteminin benimsenmesi kararı alındı

Baraj sularından etkilenecek olan Aşağı Şehir'de ise kültürel eserlerin ortaya çıkarılmasına yönelik kazılar yapılıyor. Bu eserler Türkiye ve dünyada konusunda uzman bir ekip yönetiminde Hasankeyf Yeni Kültürel Park Alanı'na taşınıyor ve yerleştiriliyor. Bu eserlerden biri de yaklaşık bin tonluk ağırlığa sahip olan Zeynel Bey Türbesi oluyor. Barajlardan etkilenen tarihi değerlerin yeniden üretimleri söz konusu olmadığından kültürel varlıkların korunması konusu bir gereklilik ve uluslararası bir sorumluluk olarak değerlendiriliyor. Türkiye'de Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından alınan 36 sayılı ilke kararı gereği, tarihi ve kültürel varlıkların korunması maksadıyla bilim komisyonları oluşturuluyor.

Ilısu Projesi kapsamında oluşturulan bilim komisyonu, Zeynel Bey Türbesi'nin doğa koşulları ve zamanın olumsuz etkileri sebebiyle yıpranmış olduğunu tespit etti. Bu çerçevede aralarında su altında koruma yönteminin de olduğu alternatifler değerlendirildi ve en uygun yöntem olarak "Bütüncül Taşıma Yöntemi'nin benimsenmesi kararı alındı.

Türbe kendinden tahrikli modüler taşıyıcı sistemi ile taşınacak

Zeynel Bey Türbesi'nin taşınması ile alakalı olarak literatürdeki bütün kaynaklar araştırıldı ve bütün metotlar incelendi. Yapıya verilen önem sebebiyle yapı üzerindeki bütün hasarların tespiti yapıldı. Ayrıca daha önceki dönemlerde yapılan restorasyon çalışmaları esnasında yapıya uygulanan müdahaleler ayrı ayrı ele alınarak taşıma esnasında en güvenli metot tespit edildi. Bu bilgiler ışığında ilk olarak restorasyon ilkeleri doğrultusunda yapının güçlendirme çalışmaları tamamlandı.

Türbenin temelden kesilmesi işlemi dahil kaldırılma öncesindeki bütün çalışmalar gerçekleştirildi. Bu kapsamda türbenin etrafında 30 santimetre yüksekliğinde kaldırma temeli ve duvarların alt kısımlarında 28 adet kaldırma kirişi imalatı yapıldı. 90 santimetre yüksekliğinde art germe uygulanarak kaldırma plağı tamamlandı ve 44 adet hidrolik kriko yerleştirildi.

Taşıma esnasında kullanılacak ek düzenekle birlikte toplam bin 150 ton ağırlığındaki türbe kendinden tahrikli modüler taşıyıcı sistemi (SPMT) sistemi ile taşınacak. Taşıma esnasında herhangi bir sıkıntı yaşanmaması maksadıyla Nisan ayı sonunda yüzde 40 daha fazla ağırlıkla taşıma yolunun testini yapan ekipler herhangi bir sıkıntıya rastlamadı.

Sonuç itibariyle türbenin içten kesilmesi tamamlanarak, hidrolik krikolar vasıtasıyla türbe 2 cm yukarı kaldırıldı ve taşımaya hazır hale getirildi. Gerekli bütün teknik hazırlıkların yapıldığı ve test edildiği bu sistemle yapı, herhangi bir hasar almadan tamamen güvenli bir şekilde yeni yerine taşınacak.

Orman ve Su İşleri Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu bir yandan muazzam yatırımlar yaparken diğer yandan da tarihi değerlerimize sahip çıktıklarını belirterek şunları söyledi:

"Ilısu Barajı'nı inşa ettiğimiz bölgede arkeolojik kazı çalışmaları yaparak tarihi değerlerimizi tespit ettik ve bunların korunması için projeler geliştirdik. Şimdi ülkemizin prestij projelerden biri olacak taşıma projesi ile Zeynel Bey Türbesi'ni 2 kilometre kadar taşıyacağız. Yine bölgede tarihi değere sahip olan camii, külliye ve han gibi yapıları da korumak için gerekli projeleri hızla hayata geçireceğiz."

Tarihi yapıların gerek duyulduğunda taşınması, uzun yıllardan beri bütün Dünya'da uygulanan bir yöntem. Bugüne kadar yüzlerce tarihi yapı taşındı. Bu yapılar arasında; Hollanda- Oudewater'da bulunan 8 bin ton ağırlığındaki Aziz Francis Kilisesi, Amsterdam'da bulunan 7 bin ton ağırlığındaki Atık Arıtma Tesisi ve Maastricht'te bulunan bin 400 ton ağırlığındaki demiryolu köprüsü bulunuyor.

Ayrıca Mısır'da Aswan Barajı'nın suları altında kalmaktan kurtarılan Abu Simbel Tapınağı da önemli bir örnek. Söz konusu tapınağın nakledilmesine UNESCO öncülük ederek, çalışmaları destekledi. Toplamda 300 bin ton ağırlığında olan Ebu Simbel Tapınağı 1960-1966 yılları arasında bulunduğu noktadan 65 metre yukarı ve 200 metre ileriye taşındı.

İHA